Türkiye'de sıfırın altında 46 dereceye kadar düşen sıcaklıkla en soğuk ilçelerinden biri olan Van'ın Çaldıran ilçesinde, jeotermal enerji ile ısıtılan seralarda üretilen doğal domateslerin hasadı devam ediyor. 13 milyon lira yatırımla kurulan seralardan elde edilen Agrovan markalı domatesler Van piyasasında yerini aldı. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından desteklenen bir projeyle eksi 46 derecede kadar düşen Ayrancılar bölgesinde jeotermal enerji ile ısıtılan seralar 34 bin metrekare alan üzerine kurulu olup 120 kilometre boru döşenerek ısıtılırken, 25’i kadın 35 kişi istihdam ediliyor. Ülkemizde Nisan ayının zam şampiyonu olan domates batı illerinde 10 lirayı gören fiyatlara satılırken, Çaldıran’da üretilen salkım domatesler seralardan ürün sınıfına göre 3 ila 5 lira arasında çıkış yapıyor.

“Domates, domates olalı böyle bir itibar görmemiştir”

Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü Kırsal Kalkınma Birimi Koordinatörü Yusuf Taşkın, son dönemde domates fiyatlarıyla ilgili çok yoğun bir gündemin var olduğunu söyledi. “Domates, domates olalı böyle bir itibar görmemiştir belki” diyen Taşkın, “Bir süre daha belki böyle devam. Beklentiler o yönde. Bu her sene belli dönemlerde domatesle ilgili anormal fiyat hareketleri oluyor. Bu sene biraz daha farklı oldu tabi. Tek nedene bağlamak mümkün değil. Her sene nisan-mayıs aylarında seracılık sektörü için bir geçiş dönemi yaşanıyor. Özellikle Antalya bölgesinde seraları yeni yeni üretim sezonuna hazırlık için ve yüksek sıcaklıklardan dolayı üretimde kalamıyor yeni sezona hazırlık yapıyorlar. Dolayısıyla bu dönemde üretimi azalıyor. Özellikle tarla üretimi henüz çıkmamıştır” dedi.

“Fiyatı belirleyen arz talep dengesidir"

2016 başından itibaren Rusya'nın koymuş olduğu yasak ile beraber Türkiye'de ihracatçıların alternatif pazarlar bulduğunu ifade eden Taşkın, “Özellikle Rusya'ya satmıyoruz ama Rusya'ya komşu bütün ülkelere yoğun bir domates satışı oluyor. Arap ülkelerine, Birleşik Arap Emirlikleri'ne, Arabistan'a, Suriye'ye ve Irak'ta yoğun bir şekilde domates gidiyor. Tabi bunun bir nedeni de bu yıl soğuk geçti. Antalya, Mersin dahil olmak üzere bir çok yerde sera bölgeleri, seralar soğuktan etkilendi ve erken kaldırmak zorunda kaldılar. Rekolte düştü talepte artınca fiyatlar yükseliyor. Fiyatı belirleyen arz talep dengesidir. Fiyatı bir sera tek başına oluşturmaz. Eğer arz talebi karşılamıyorsa fiyat yükselir, ama bunun geçici olduğunu düşünüyoruz. Özellikle önümüzdeki günlerde haftalarda Akdeniz Bölgesi'nde tarla ürünlerinin çıkmasıyla beraber fiyatlar düşecektir” dedi.

“Bu seranın toplam üretimi Van'ın toplam ihtiyacının yıllık yüzde 7 veya 8’ini ancak karşılayabilir”

Seralardaki topraksız tarım üretiminin topraklı üretime karşı daha pahalı olduğunu ifade eden Taşkın, “Topraksız tarım sıralarında üretim maliyetleri normal seralara göre ya da açıkta üretime göre daha yüksek. Hiçbir zaman tarla üretimi düzeyine düşmez. Van için düşünecek olursak Van’da yaklaşık yılda 10-15 bin ton domates tüketimi oluyor. Bu seranın toplam üretimi Van'ın toplam ihtiyacının yıllık yüzde 7 veya 8’ini ancak karşılayabilir. Van’da pazara etki yapmak istiyorsak sektör olarak daha fazla üretim yapmamız gerekiyor, daha fazla seralar kurmamız gerekiyor. İlimizde Çaldıranda jeotermal kaynaklar var. Jeotermal seracılık yapıldı güzelde bir örnek oldu. Türkiye'de ilki teşkil ediyor ama bunun gibi bizim Saray, Erciş ve Başkale ilçelerimizden jeotermal kaynaklar var. Bu jeotermal kaynakları değerlendirilerek daha fazla sera yapmalıyız ki ilin domates sektöründe iddialı olsun, söz sahibi olsun yoksa tek başına bir sera Van’da piyasa oluşturacak düzeyde üretim yapmıyor zaten. Burada zaten ihracat kapasitesi de yok. Yerel piyasada ancak tüketilen bir yoğunluk görüyoruz. Yerelde iddialı olmamız için daha fazla üretim yapmamız gerekiyor” dedi.

“Kış üretiminde maliyetimiz 4 lirayı buluyor”

Agrovan Seracılık üretim Müdürü Mehmet Davşan, üretim maliyetlerinin yıl ortalamasında 1,5 ile 4 TL arasında değiştiğini ifade ederek, “Kışın Çaldıran bölgesi sisli bulutlu bir bölge. Kışa girerken üretim mutlaka düşüyor. Kış döneminde yok yoğun enerji sarfiyatı ve sabit giderler değişmiyor. Eksi 46 derecede burayı ısıtmak ve diğer maliyetleri göz önünde bulundurarak 4 TL'ye kadar çıkabiliyor. Dolayısıyla işletmeci açısından düşündüğümüzde kış dönemi için üreticide memnun değil, piyasada memnun değil. Bu durum bir süre daha böyle devam eder, ama önümüzdeki günlerde düzelir. Kışa girişte sert iklimden dolayı enerji giderlerimiz fazla artıyor. Tonaj düşüyor ama enerji ihtiyacımız fazla artıyor. Bu yüzden üretimde maliyetimiz biraz daha fazlalaşıyor. Buda kış üretiminde maliyetimiz 4 lirayı buluyor. Kış çıkışı bahara girişte 1.5 ile 2 lira gibi maliyeti oluyor. Toparlamak gerekirse kışa girişte sert iklimden dolayı maliyetin artmasıyla ve tonaj düştüğünden dolayı fiyatlar artıyor. Ama bahar ve yaz aylarında iklim düzeliyor ve enerji ihtiyacımız fazla yok. Bu yüzden üretim maliyetlerimiz düşüyor” dedi.

“Van’da çok ciddi bir talep var”

Davşan şunları söyledi:
"Domatesin fiyatının yükselişinde bir etkenin ise diğer sera bölgelerinde soğuk hava, don ve sel sıkıntısından dolayı tarım alanları zarar gördüğünden dolayı sektörde domates biraz azaldı. Azalmanın diğer bir sebebi ise Rusya'nın kapıyı kapatması domates almaması alternatif pazarlar bulduğumuzdan yoğun bir talep oldu o bölgeler. Türkiye'den o bölgeleri domates ihracatı yapıldı ve bu dönem içerisinde Türkiye'de domates ihtiyacı fazla olduğundan ve domates azlığından dolayı fiyatların yüksek olması gayet normal. Tabi bu saatten sonra tarla ve yayla domatesi yakın bir zamanda piyasaya gireceği için domatesin fiyatını düşürecektir. Ürünü genel olarak Van piyasasına sürüyoruz. Van’da çok ciddi bir talep var ve şu anda Van bölgesindeki talebi karşılayamıyoruz. Van bölgesindeki talebi karşılayabilmemiz için kurduğumuz 32 dönümlük serenin bir 10-15 katı bir tesis kurmamız gerekiyor."