BERLİN (AA) - Dünya Ticaret Örgütü'nün (DTÖ) temyiz organının, ABD'nin yeni hakim atamalarını engelleyerek ihtilaf çözüm sistemini kilitlemesinden dolayı 11 Aralık'tan beri yeni karar alamaması Avrupa Birliği'ni (AB) ABD ile olan ticaret ihtilaflarında yeni arayışlara yöneltti.

Birliğin, yeni çözümler için Çin, Rusya ve Brezilya gibi diğer ülkeleri yanına alarak çalışması dikkati çekerken, ABD'nin ticarete ilişkin tehditlerinin ardından AB'nin, ticaret ihtilafları masasında gelecekte güçlü kalabilmek adına bazı adımlar attığı görülüyor.

AA muhabirinin yaptığı derlemelere göre, DTÖ'nün temyiz organı, ABD'nin yeni hakim atamasını engellemesinden dolayı 11 Aralık'tan beri yeni karar alamıyor. Temyiz organında bir hakim kalırken, karar alınabilmesi için en az 3 hakimin olması gerekiyor.

AB Komisyonu, 12 Aralık'ta, ABD'nin yeni hakim atamalarını engelleyerek DTÖ temyiz organı işleyişini kilitlemesinin ardından yeni düzenleme teklifini açıkladı.

Mevcut mevzuat gereği, ticari konularda AB'nin misilleme yapabilmesi için DTÖ itiraz süreçlerinin tamamlanması gerekirken, yeni düzenleme ile DTÖ'nün temyiz kararı olmadan AB'nin ticari tedbirlere başvurması hedefleniyor.

AB Komisyonu, yeni düzenlemenin, tamamen uluslararası kurallar içinde olduğunu, AB'nin taraf olduğu bölgesel veya ikili ticaret anlaşmalarında yaşanabilecek uzlaşmazlıkların giderilmesi için de kullanabileceğini belirtiyor. Yeni düzenlemenin yürürlüğe girebilmesi için Avrupa Parlamentosu (AP) ve AB Konseyi'nin onayı gerekiyor. Bu onayların da gelecek yılın ortasında tamamlanması bekleniyor.

DTÖ, ticari anlaşmazlıkları çözme yeteneğini kaybediyor

Ülkeler arasındaki ticaret kurallarıyla ilgilenen dünyanın tek uluslararası organizasyonu DTÖ, ticaret savaşlarının gölgesinde yeni ekonomik şartlara uygun olarak kendini yenilemede sıkıntılar yaşıyor.

ABD Başkanı Donald Trump'ın Mart 2018'de çelik ve alüminyuma ek vergi getirmesiyle başlayan, ek vergilerin hedefi olan Çin'in ardından diğer ülkelerin misillemeleriyle alevlenen ticaret savaşlarının, DTÖ'nün temellerini sarstığı iddia ediliyor.

Diğer birçok uluslararası kurum gibi savaşsız ve daha adil bir dünya arayışının yoğunlaştığı 2. Dünya Savaşı sırasında temelleri atılan ve 164 ülkenin üyesi olduğu DTÖ, kurulduğu 1 Ocak 1995'ten bu yana ilk defa üyeleri arasındaki ticari anlaşmazlığı çözme yeteneğini kaybediyor.

Şirketler, ticaret çatışmalarının daha da kötüye gideceği ve dünya ticaretinde daha güçlü olanın tekrar üstünlük sağlayacağı endişesi taşıyor.

Yaklaşık 15 yıldır ABD ve AB'nin, DTÖ nezdinde ABD'li uçak üreticisi Boeing ve Avrupalı rakibi Airbus'a verilen sübvansiyonlar nedeniyle anlaşmazlık yaşaması dikkati çekerken, DTÖ, ABD'nin Airbus'a sağlanan yasa dışı desteklemelerden ötürü AB'ye 7,5 milyar dolar ilave gümrük vergisi uygulamasına onay vermişti.

Avrupa, ABD ve Asya'dan otomobil üreticileri de DTÖ'nün ihtilaf çözüm sisteminin çalışamaz duruma gelmesi konusunda endişelerini dile getirirken, ticarette güvenlik ve öngörülebilirlik kaybının, küresel tedarik zincirleri, yüksek verimli üretim süreçleri ve küresel olarak değişik pazarlara bağlı olan otomotiv sektöründe sert bir şekilde hissedildiği kaydedildi.

Otomobil üreticileri ortak açıklamalarında, "Mevcut DTÖ uyuşmazlık çözüm sistemine ilişkin uzun süredir devam eden endişeler bulunduğunun farkındayız. Bunun kurallara dayalı uluslararası ticaret sisteminin tamamını baltalamasına izin verilmemesi gerekiyor." denildi.

Otomobil endüstrisi, küresel ticaretin yaklaşık yüzde 10'unu oluştururken, küresel tedarik zincirinin sorunsuz işlemesi endüstrinin üretim ve satışı için büyük önem taşıyor. İhracatın üye ülkelerin ekonomileri için taşıdığı önemin farkında olan AB'nin, DTÖ'de ülkeler arasında ticarette yaşanan sorunlara çözüm bulmak için Çin, Rusya veya Brezilya gibi diğer ülkelerle beraber hareket etmek için çalışmalar yapması da dikkati çekiyor.

Güçlü yetkilerle donatılmış bir "baş ticaret sorumlusu"

Washington'ın Fransa'nın dijital şirketlere getirdiği dijital vergiye misilleme olarak Fransız ürünlerine gümrük vergisi koyma tehdidinde bulunmasından sonra AB, gelecekte ticaret ihtilaflarında daha güçlü olmak için çeşitli adımlar atıyor.

Avrupa Komisyonu'nun yeni başkanı Ursula von der Leyen, güçlü yetkilerle donatılmış bir "baş ticaret sorumlusu" pozisyonunu Ocak 2020'da oluşturmayı hedefliyor.

"Temyiz organı işlevsiz hale gelmiştir"

Cenevre'deki DTÖ uzmanları, AA muhabirine yaptığı açıklamada, temyiz organının DTÖ'nün ülkeler arasındaki ticari anlaşmazlıkların çözümüne yönelik bağlayıcı karar alan üst katmanı olduğunu, 7 üyesi bulunduğunu ve karar alabilmesi için üye yeter sayısının 3 olması gerektiğini hatırlattı.

Uzmanlar, ABD'nin 2017 başından beri görev süresi dolan üyelerin yerine atamaları engellediğini, 10 Aralık itibarıyla temyiz organı üye sayısının bu nedenle 3'e düştüğünü, 11 Aralık itibarıyla 2 üyenin daha görev süresinin dolmasıyla üye sayısının bire düştüğünü ve temyiz organının işlevsiz hale geldiğini anlattı.

Temyiz organı kararının üye ülkeler için bağlayıcı olduğunu aktaran uzmanlar, "Önümüzdeki yıl temyiz organının nasıl yeniden işlevlik kazanacağına dair görüşmelerin başlaması öngörülmektedir." ifadesini kullandı.

"Birçok alanda yoğun mücadele ve ihtilaflar yaşanıyor"

G20 çalışma gruplarının içerik sağlayıcısı ve merkezi Kanada'da bulunan Cuiriak Danışmanlık'ın Üst Yöneticisi Dan Cuiriak da DTÖ'nün temyiz sisteminin çalışamaz durumda olmasından dolayı örgütün kriz içinde bulunduğunu söyledi.

Cuiriak, DTÖ bütçesinin baskı altında olduğu ve personelin rolüyle ilgili tartışmalar bulunduğunu ifade ederek, yasal ve ticari diplomatik haklara bakılmaksızın DTÖ’de ortaya çıkan teknik sorunların bu krizi açıklayamadığını kaydetti.

Dijital dönüşümün etkisiyle dünyanın ticaret ve teknoloji savaşının tam ortasında olduğuna işaret eden Cuiriak, verilere erişim, siber güvenlik ve e-ticaret gibi birçok alanda yoğun mücadele ve ihtilaflar yaşandığını ifade etti.

Cuiriak, "DTÖ, mevcut haliyle teknoloji ile birlikte gelişmekte olan şimdiki ekonomik sorunlara ara buluculuk yapmak için tasarlanmamıştır. Hiçbir uluslararası kurumun, eğer riskler yeterince yüksekse büyük bir güç rekabeti içinde bulunması istenmez." diye konuştu.

"Türkiye, temyiz organının bir an evvel eski haline dönmesi için çaba gösteriyor"

DTÖ Basın Bölüm Başkanı Dan Pruzin ise DTÖ'nün temyiz organında son 2 yıldır devam eden ABD blokesinin, diğer ülkelerin tüm çabalarına rağmen bir türlü kaldırılamadığını söyledi.

2020'de söz konusu blokenin kaldırılmasından umutlu olmadığı mesajını veren Pruzin, Türkiye'nin ise söz konusu temyiz organının bir an evvel eski haline dönmesi için çaba gösterdiğini aktardı. Pruzin, Türkiye'nin, temyiz organının yeniden 7 üye ile normal işlevine dönmesi için gerekli desteği sağladığını kaydetti.