Petrol ve maden zengini Gabon'da cumhurbaşkanının yokluğunda düzenlenen darbe girişimi gözleri bu küçük Afrika ülkesine çevirdi. 51 yıldır Bongo ailesinin yönettiği ülkede, darbe girişiminin arka planında kimin ya da kimlerin olduğu sorusuna cevap aranıyor.
Suudi Arabistan'da 2 ay önce geçirdiği felç sonrası tedavisine Fas'ın başkenti Rabat'ta devam edilen Cumhurbaşkanı Ali Bongo'nun, ülkede 2 gün önce düzenlenen darbe girişimine ilişki henüz açıklama yapmaması dikkati çekiyor.
Cumhurbaşkanlığı Muhafız Alayı'ndan Teğmen Kelly Ondo Obiang liderliğindeki küçük bir grubun kalkıştığı darbe girişiminin absürtlüğü ve Bongo'nun tepkisiz kalması kıtanın en zengin ülkelerinden Gabon'da yönetimin nasıl şekilleneceğine dair endişeleri artırıyor.
Küçük ama zengin ülke Gabon
Orta Afrika’nın en batısındaki, 270 bin kilometrekarelik Gabon'da yaklaşık 2,1 milyon kişi yaşıyor.
Tropikal iklimin hakim olduğu ve topraklarının yüzde 80'i geniş bir bitki çeşitliliğine sahip Gabon'un zengin doğal kaynakları arasında petrol, doğal gaz, elmas, manganez, niobyum, uranyum, altın, kereste, demir cevheri ve hidrogüç bulunuyor.
Sahraaltı Afrika'nın en zengin ülkelerinden biri olan Gabon'da 1930'lu yıllarda keşfedilen petrol, gelirlerin yüzde 50'sinden fazlasını oluşturuyor.
Gabon, Sahraaltı Afrika'daki altıncı büyük petrol üreticisi ve en büyük beşinci rezerve sahip konumda yer alıyor.
Kişi başına düşen milli geliri Sahraaltı ülkelerin ortalamasının 4 katı olsa da Gabon'da gelir dağılımının dengesizliği nedeniyle nüfusun yüzde 30'undan fazlası yoksulluk seviyesinin altında yaşıyor.
Fransa'dan bağımsızlığını 1960'da elde eden Gabon'da ilk cumhurbaşkanı 1961'de seçimle iş başına gelen Leon M'ba oldu.
M'ba, Ocak 1964'te Ulusal Meclisi feshederek tek parti yönetimi kurmak istediğinde, askerler parlamenter demokrasiyi geri getirmek için darbe girişiminde bulundu. Fransız Hava Kuvvetleri 24 saat içinde M'ba'ya destek için Gabon'a gitti.
Birkaç gün süren çatışmalardan sonra darbe başarısızlığa uğratıldı.
Fransız askerleri, bugün halen başkent Libreville'nin dışındaki Camp de Gaulle'de bulunuyor.
M'Ba 1967'de hayatını kaybettiğinde, Gabon anayasası uyarınca yerine yardımcısı Albert Bernard Bongo geldi.
Gabon'u 1968'de tek partili bir devlet haline getiren Bongo, 1973'te Müslüman olarak Ömer ismini aldı. Aynı yıl düzenlenen seçimlerde cumhurbaşkanı seçilen Bongo, cumhurbaşkanı öldüğünde yerine doğrudan geçebilecek cumhurbaşkanı yardımcılığı mevkisini kaldırıp başbakanlığı getirdi.
Aralık 1979 ve Kasım 1986'daki seçimleri de kazanarak iktidarını sürdüren Bongo, 1990'da çok partili sistemi yeniden getirdi. Ömer Bongo, bu tarihten sonraki 3 seçimi tartışmalı da olsa kazanarak 2009'a kadar yönetimde kaldı.
Fransa'da yolsuzlukları izleyen "Fransa Uluslararası Şeffaflık" (Transparency International France) örgütünün 2009'da Gabon Devlet Başkanı Ömer Bongo hakkında kara para aklamak ve başka mali yolsuzluklar yaptıkları gerekçesiyle dava açılması için başvurması, geleneksel müttefik olan iki ülke arasındaki ilişkileri gerginleşmesine neden oldu.
Aile içi iktidar kavgası
Bongo'nun 2009'da tedavi gördüğü İspanya'nın Barselona kentinde ölmesinin ardından çocukları arasında iktidar mücadelesi başladı.
Ölümü dünya basınında açıklansa da Bongo ailesinin engellemesiyle Gabon'da Ömer Bongo'nun ölümü duyurulmadı.
Dönemin Savunma Bakanı Ali Bongo, Cumhurbaşkanının danışmanı ve bakanlar kurulu başkanı kız kardeşi Pascaline Bongo ile giriştiği güç mücadelesinden galip çıkarak 2009'daki seçimleri kazandı ve cumhurbaşkanı oldu.
Bongo, 7 yıllık görev süresi sonunda 2016'da düzenlenen seçimlerde kız kardeşi Pascaline Bongo'nun eşi ve eski Dışişleri Bakanı Jean Ping'e karşı yarıştı. Resmi sonuçlara göre, Ali Bongo oyların yüzde 51'ini alırken Ping yüzde 48'de kaldı. Seçim sonuçlarını kabul etmeyen muhaliflerle güvenlik güçleri arasında çıkan çatışmalarda çok sayıda kişi yaşamını yitirdi.
Birçok uluslararası kuruluş, seçimde düzensizlikler olduğunu, oyların yeniden sayılması gerektiğini açıklasa da değişen bir şey olmadı.
Ali Bongo, Ocak 2017'de anayasadaki cumhurbaşkanlığı görevine getirilen dönem sınırlamasını da kaldırarak hayatı boyunca seçilebilme şansını elde etti.
Bongo'nun Suudi Arabistan'da felç geçirmesi
Bongo, Suudi Arabistan'da düzenlenen “Geleceğe Yatırım Girişimi Konferansı”na katılmak için Riyad'a gittiği 24 Ekim'de rahatsızlanarak King Faysal Hastanesi'ne kaldırıldı.
10 gün kadar ortalıkta görünmeyen Bongo'nun öldüğü ya da felç geçirdiği iddia edildi. Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü Ike Ngouoni, 11 Kasım'da yaptığı açıklamada, Bongo'nun Suudi Arabistan'da geçirdiği ameliyat sonrası suni komaya sokulduğunu, artık iyileşmeye ve tüm fiziksel yetilerini geri kazanmaya başladığını söyleyerek felç iddialarını doğrulamış oldu.
Bu süreçte Anayasa Mahkemesi, 15 Kasım'da Başbakan Emmanuel Issoze Ngondet'in isteğiyle anayasanın 13. maddesinde yaptığı eklemeyle Bongo'nun bazı görevlerini geçici olarak Cumhurbaşkanı Yardımcısı Pierre-Claver Maganga Moussavou'ya verdi.
Bongo, Fas Kralı 6. Muhammed'in davetini kabul ederek rehabilitasyon ve iyileşme süreci için 29 Kasım'da Fas'a gitti.
Kral 6. Muhammed'in 3 Aralık günü Bongo'yu hastanedeki ziyaretinin fotoğrafları basına verilmesiyle Bongo, Riyad'a gittiği 24 Ekim'den 40 gün sonra ilk defa görüntülenmiş oldu.
Birkaç gün sonra taburcu edilen Bongo'nun rehabilitasyon dönemini Rabat'ta kendine tahsis edilen evde geçireceği duyuruldu.
Cumhurbaşkanı Bongo, 1 Ocak gecesi yayımladığı yeni yıl mesajında 2 ay sonra ilk defa kameralar karşısına geçti. Görüntüde sağ elini hareket ettirmediği dikkati çeken Bongo, yeni yıl dileklerini paylaşmakla yetindi ve "Gördüğünüz gibi daha iyiye gidiyorum ve yakında sizinle yeniden buluşmaya hazırlanıyorum." ifadesini kullandı.
Cumhurbaşkanının yokluğu darbe girişimini tetikledi
İki ayı aşkın süredir yurt dışında bulunan Bongo'nun yılbaşı mesajının üzerinden bir hafta geçmeden küçük bir grup asker 7 Ocak sabahı darbeye kalkıştı.
Cumhurbaşkanlığı Muhafız Alayı'ndan Teğmen Kelly Ondo Obiang liderliğindeki askerler saat 04.30'da ulusal radyoyu ve televizyonu işgal ederek Bongo'nun yılbaşı mesajının kendilerinde hayal kırıklığı yarattığını ifade etti.
Kendisini "Savunma ve Güvenlik Güçleri Yurtsever Gençlik Hareketi Başkanı" olarak tanımlayan Obiang okuduğu bildiride, Bongo'nun yılbaşı mesajının cumhurbaşkanının sorumluluklarını yerine getiremeyeceğini gösterdiğini belirtti.
“Ulusal Restorasyon Konseyi” kuracaklarını duyuran Obiang, Cumhurbaşkanlığı Muhafız Alayı'nın eski komutanı General Ntumpa Lebani ve Senato Başkanı'nın, sendikaların, sivil toplum kuruluşları temsilcilerinin, muhalefetteki gençlik hareketlerinin liderlerinin ve bazı diğer kişilerin ulusal meclise gitmesini istedi.
Teğmen, Bongo'nun az farkla kazandığı 2016 seçimlerinin ardından patlak veren protestoların kanla bastırılmasına atıf yaptı ve “Darbe, 21 Ağustos 2016 gecesi genç yoldaşlarımızı alçakça katledenlere karşı yapıldı.” ifadesini kullandı.
Obiang ve yanındakiler kısa sürede etkisiz hale getirildi, darbeci askerlerden ikisi çıkan çatışmada öldürüldü, yedisi ise gözaltına alındı.
Fas'ın darbenin bastırılmasında etkili olduğu iddiası
Darbeyi, uzun yıllardır Gabon'da varlık gösteren, Bongo ailesi ile çok yakın olan Fas'ın engellediği belirtiliyor. Fas istihbarat kaynaklarının darbe girişimini erkenden Gabonlu yetkililere haber vererek, ordu içerisinde destekçisi olmayan darbe girişiminin halk tarafından da benimsenmemesinde önemli rol oynadığı ifade ediliyor.
Bongo'nun kardeşleriyle mücadelesi
Darbe girişiminin küçük bir askeri grup tarafından tertip edilmesi ve Ali Bongo'nun olayla ilgili henüz açıklama yapmaması Gabon'da spekülasyonların Bongo ailesi üzerinde toplanmasına neden oldu.
Kalkışmanın arkasında Ali Bongo'nun üvey kardeşi Frederic Bongo'nun ya da 2016 seçimlerindeki rakibi ve damadı Jean Ping'in olduğu iddia ediliyor.
Gabon İstihbarat Teşkilatı Başkanı 38 yaşındaki Frederic Bongo'nun, üvey ağabeyi Ali Bongo'nun hastalanmasının ardından yerini sağlamlaştırmaya çalıştığı ileri sürülüyor.
Frederic Bongo'nun bu amaçla kendisine tanınan anayasal sınırlar dışında hareket ettiği, ordudan üst düzey generallerin desteğini aldığı belirtiliyor.
Ali Bongo'nun 2016 seçimlerindeki rakibi ve üvey kız kardeşi Pascaline'in eşi Jean Ping'in ise darbe girişimini destekleyerek halkın olası bir darbeye tepkisini ölçmeye çalıştığı iddia ediliyor.
Öte yandan, darbe girişimine sadece birkaç askerin katılması akıllara bu girişimle ilgili soru işaretlerini getirdi.