İSTANBUL (AA) - Başta Körfez olmak üzere Arap ülkelerinin, özellikle son yıllarda resmi yollarla ve aleni bir şekilde, tarihinin en sağcı hükümetinin iktidarda olduğu İsrail ile ilişkilerini normalleştirmek için adeta birbirleriyle yarıştığı görülüyor.
Bölge halklarının "Filistin ve diğer Arap topraklarının işgalcisi" olarak gördüğü İsrail'le, Arap ülkelerinin normalleşme sürecinin, özellikle son üç yılda davetler, ziyaretler, toplantılar, bildiriler ve etkinlikler aracılığıyla hızlanması dikkati çekiyor.
Irak'tan üç heyetin birkaç gün önce Tel Aviv'i ziyaret ettiği iddiası, Mısır'ın İsrail'le üst düzey koordinasyon içerisinde olduğunu teyit etmesi bahsi geçen normalleşme sürecinin son tezahürleri olarak yansıyor.
İsrailli üst düzey yetkililerinin, Arap ülkelerine yaptığı ziyaretler kapsamında İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu'nun, Tel Aviv'in hasmı olarak bilinen Umman Sultanlığı'na gidişi öne çıkıyor.
Netanyahu’nun Umman'a yaptığı bu ziyaret, karanlıklarda dillendirilmekten çekinilen bir hakikat şeklinde, Körfez’deki Arap ülkeleri ile İsrail arasında uzun zamandır "gizlice" yürütülen normalleşme sürecinin "alenileşmesini" sağlayan yeni aşamanın ilk adımı olarak tarihe geçti.
Aşırı sağcı görüşleriyle bilinen İsrail Başbakanı Netanyahu'nun ülkesinde yönetimi elinde tuttuğu dönemlerde aralarında çok sayıda kadın ve çocuğun da olduğu 3 bin 300'den fazla Filistinli, İsrail güçlerinin saldırılarında şehit edildi, binlercesi de yaralandı.
Filistinliler açısından kabusa dönen ve hâlâ oldukça kanlı devam eden Netanyahu rejimiyle Arap ülkelerinin normalleşme süreci, Filistin davasının Arap dünyası için "merkezi sorun" olma özelliğini kaybettiği anlamına geliyor.
Filistin tarafının, İsrail işgali sona ermeden, başkenti Doğu Kudüs olan bağımsız Filistin devleti kurulmadan normalleşmeyi kabul etmemesine rağmen, İsrailli yetkililer son zamanlarda Arap ülkeleriyle arasındaki normalleşme sürecinde yaşanan olumlu gelişmeleri gündeme taşıyor.
Netanyahu ise geçen ay yaptığı bir açıklamada, Filistin ile herhangi bir diplomatik süreç gerçekleştirmeksizin Arap ülkeleriyle normalleşme sürecinin devam ettiğini belirtmişti.
Dışişleri Bakanlığında İsrailli diplomatlara hitap eden Netanyahu, "Halihazırda olan şudur, biz Arap dünyasıyla bir normalleşme süreci içindeyiz ve bu süreç Filistinlilerle de herhangi diplomasi yürütmeden gelişiyor." ifadesini kullanmıştı.
Orta Doğu'da 2010'un başlarında yaşanan "Arap Baharı", "İsrail'le normalleşme" sürecinin kabul edilmezliğinin altını çizerken Mısır'ın Kahire'deki İsrail Büyükelçiliğini yeniden açmasıyla 2015'in sonlarında bu sürecin hızlandığı görüldü.
Arap vizyonu ve strateji yoksunluğuSiyasi ve Stratejik Arap Araştırmalar Merkezi Başkan Yardımcısı, Mısırlı siyasi analist Muhtar Gabbaşi, AA muhabirine verdiği demeçte, genel eğilimin, normalleşme eğrisinin artacağına işaret ettiğini söyleyerek, "Bu süreçte en rahatsız edici olan, Körfez ülkelerinin İsrail'e doğru koşar adım ilerlemesi. Bunun nedeni, Arap vizyonu ve stratejisinin yoksunluğu." dedi.
Ürdün'deki Orta Doğu Araştırmaları Merkezi Müdürü Cevad el-Hamd ise Arap hatası olmasıyla birlikte İsrail'le normalleşme sürecinin 2019'da ivme kazanacağını ifade ederek, İsrail ile aralarında barış anlaşması olan Mısır ve Ürdün'ün dışındaki diğer ülkelerin aleni tutumdan geri adım atacağını savundu.
Hamd, Filistin ile arasındaki barış fırsatlarını reddetmesi, devam eden ihlalleri ve Arap rejimlerinin Tel Aviv'e yönelik yanlış hareketlerini doğru bir şekilde değerlendirememesi gölgesinde, İsrail'in Arap ülkelerinden normalleşme süreci karşısında aleni bir eğilim bulamayacağını sözlerine ekledi.
Arap ülkeleriyle İsrail arasında son üç yılda ivme kazanan "normalleşme sürecinin" resmi düzeyde yaşanan gelişmeleri ise şöyle:
8 Ocak 2019İsrail'in Kanal 10 televizyonunda yer alan habere göre, İşçi partisi lideri Avi Gabbay, geçen aralık ayının başlarında Birleşik Arap Emirlikleri'ne (BAE) gizli bir ziyaret gerçekleştirdi.
Faslı bir aracının vasıtasıyla gerçekleşen ziyaret sırasında Gabbay'ın 3 üst düzey devlet yetkilisi ile bir araya geldiği kaydedildi.
7 Ocak 2019Mısır Cumhurbaşkanı Abdulfettah es-Sisi, Amerikan CBS televizyon kanalına verdiği röportajda, Mısır Hava Kuvvetlerine ait uçakların zaman zaman İsrail hava sahasına girmesi gerektiğine işaret ederek, bu nedenle İsrail ile aralarında iyi bir koordinasyon ve iş birliği olduğunu söyledi.
6 Ocak 2019İsrail Dışişleri Bakanlığı, son 1 yılda Irak'tan gelen 3 ayrı heyetin ülkeyi ziyaret ettiğini iddia etti.
Iraklı heyetlerin Sünni ve Şii Müslümanlardan oluştuğuna ve Irak'ta etkin role sahip olduklarına işaret edilen açıklamada, heyettekilerin İsrailli yetkililer ve akademisyenlerle bir araya geldiği kaydedildi.
Söz konusu ziyaret daha sonra Iraklı bazı siyasiler tarafından yalanlanırken parlamento komitesi, konunun soruşturulmasını istedi.
4 Ocak 2019Sudan Devlet Başkanı Ömer el-Beşir, başkent Hartum'daki mitingde, "ülkenin durumunun düzelmesi için İsrail'le ilişkilerin normalleştirilmesine ilişkin bazı nasihatler aldıklarını" belirtti. Beşir, konunun detaylarına ilişkin bilgi vermedi.
İsrail Kamu Yayın Kurulu (KAN), Kasım 2018'de İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu'nun Hartum'a ziyaret etme planı olduğunu duyururken, Sudanlı yetkililer ise bu haberi yalanladı.
30 Aralık 2018Ürdünlü Bakan Cumane Guneymat'ın başkent Amman'daki bir toplantı binasının girişinde yer alan İsrail bayrağına basması ve Tel Aviv yönetiminin bu olaya tepkisinin ardından yapılan açıklamada, Haşimi Krallığı, İsrail'le 1994'te imzaladığı barış anlaşmasına saygısını yineledi.
17 Aralık 2018İsrail Başbakanı Netanyahu, Filistin ile herhangi bir diplomatik süreç gerçekleştirmeksizin Arap ülkeleriyle normalleşme sürecinin devam ettiğini açıkladı. Netanyahu, ilgili ülkelerin isimlerini açıklamadı.
15 Aralık 2018Katar Dışişleri Bakanı Eş-Şeyh Muhammed bin Abdurrahman Al Sani, pek çok Arap ülkesini, Filistin meselesinin çözümünden önce İsrail'le normalleşmeyi tercih ettiğine dikkati çekerek, İsrail'le tam bir normalleşmenin bir fark oluşturacağını düşünmediğini sözlerine ekledi.
27 Kasım 2018İsrail Kanal 10 televizyonu, İsrailli diplomat Bruce Kashdan'ın, Sudan İstihbarat Başkanı özel yardımcısının liderliğindeki Sudanlı bazı yetkililerle yaklaşık bir yıl önce gizli bir görüşme yaptığını belirtti.
Tarafların ikili ilişkileri güçlendirme yollarının ele alındığı öne sürülen görüşme, Hartum tarafından şiddetle yalanlandı.
Ayrıca Filistin Devlet Başkanı Mahmud Abbas'ın Müsteşarı Nebil Şaat, Arap ve Müslüman ülkelerin, "Filistin meselesine ilişkin uluslararası toplumun kararları ve Arap Barış Girişimi'ne dayanan bir neticeye varılmaksızın İsrail'le normalleşmenin gerçekleşmeyeceğine ilişkin açıklamalarını" anımsatarak, şunları söyledi:
"Ancak son haftalarda yaşananlar, bazı soru işaretlerini beraberinde getiriyor. Bu nedenle konuya ilişkin Arap ve Müslüman tutumun açıklığa kavuşturulması gerekir."
26 Aralık 2018KAN, İsrail Ekonomi Bakanı Eli Kohen'in, 2019 Nisan'ın ortalarında yeni ve pilot projeler temalı "StartUp" konferansına katılmak için Bahreyn'den resmi bir davet aldığını aktardı.
Teknoloji ve yenilik alanında Dünya Bankası tarafından organize edilen organizasyona 170 ülkenin katılımı bekleniyor.
23 Kasım 2018İsrail Başbakanlık Arap Basın Sözcüsü Hâni Merzuk, KAN'a yaptığı açıklamada, Netanyahu'nun Körfez'deki yeni durağı Bahreyn Krallığı olacağını söyledi.
7 Kasım 2018İsrail Ulaştırma Bakanı Yisrael Katz, Maskat'ta uluslararası ulaşımla ilgili bir konferansta, Körfez ve Arap ülkelerine, Ürdün'den geçerek Körfez ile İsrail'i birbirine bağlayacak "Barış Demiryolu" isimli projeyi sundu.
Filistin devletinin kuruluşunu reddeden Katz, bunun Filistinliler yararına olacağını, batıdan Hayfa Limanı, doğudan Körfez ülkeleriyle bağlantıları olacağını savundu.
30 Ekim 2018İsrail İletişim Bakanı Eyüp Kara, Birleşik Arap Emirlikleri'nin (BAE) Dubai kentinde düzenlenen telekomünikasyon konferansına katılarak bir konuşma yaptı.
27 Ekim 2018İsrail Kültür ve Spor Bakanı Miri Regev, beraberindeki heyetle, Judo Grand Slam Turnuvası'na katılmak için Abu Dabi'ye geldi.
26 Ekim 2018İsrail Başbakanlık Ofisi'nden yapılan yazılı açıklamaya göre, Başbakan Netanyahu'nun Umman Sultanlığı'na ilk defa resmi bir ziyarette bulundu ve Sultan Kabus Bin Said ile bir araya geldi.
Bu, eski Başbakan İzak Rabin'in 1994'te gerçekleştirdiği ziyaretin ardından İsrail'in Umman'a başbakan seviyesindeki ikinci ziyareti oldu.
Umman Dışişleri Bakanı Yusuf bin Alevi, Netanyahu'nun Umman ziyaretinden bir gün sonra Bahreyn'de düzenlenen Manama Diyaloğu-Bölgesel Güvenlik Zirvesi'ndeki konuşmasında, "bölge ülkelerinin hak ettiği gelişimi gösterebilmesine izin vermeyen sorunlardan kurtulmayı, ciddi olarak düşünmenin zamanının geldiğini" belirtti.
25 Ekim 2018İsrail spor takımı, Katar'ın başkenti Doha'da 25 Ekim-3 Kasım tarihlerinde düzenlenen Dünya Jimnastik Şampiyonası'na katıldı.
27 Eylül 2018Mısır Cumhurbaşkanı Abdulfettah es-Sisi, New York'ta İsrail Başbakanı Netanyahu ile görüştü.
Haziran 2014'teki cumhurbaşkanlığı görevinden bu yana Sisi Netanyahu ile ikinci kez görüştü. Sisi, 2017'deki BM Genel Kurulu'nda New York'ta Netanyahu ile bir araya gelmişti.
6 Eylül 2018İsrail Başbakanı Netanyahu'nun sözcüsü Ofir Gendelman, Tel Aviv'in Arap ülkeleriyle ilişkisine ilişkin, "Arap ülkeleriyle daha önce görülmeyen gelişmeler yaşanıyor. Bu büyük bir değişim." dedi.
Temmuz 2018İsrail'in Haaretz gazetesi, Tel Aviv yönetiminin, Bahreyn'deki BM'ye bağlı 42. Dünya Mirası Komite toplantısına katıldığını yayınladı.
Mayıs 2018İsrail'in düzenlediği ve işgal altındaki Kudüs'te başlayacak İtalya Bisiklet Turu'na (Giro d’Italia 2018) Birleşik Arap Emirlikleri'nden sporcular katıldı.
Başbakanlık sözcüsü Gendelman, sosyal paylaşım sitesindeki hesabından yaptığı açıklamada, BAE'li heyetin katılımdan memnuniyet duyduğunu belirtti.
Öte yandan Bahreyn Dışişleri Bakanı Halid bin Ahmed Muhammed Al Halife, 10 Mayıs'ta Twitter hesabından yaptığı açıklamada, "İsrail'in kendini savunma hakkına sahip olduğunu" savundu.
Bahreynli Bakan, söz konusu açıklamayı Tel Aviv'in Suriye'de İran askerlerine ait onlarca kaynağı hedef aldığını duyurmasının ardından yaptı. Bakan Halid'in açıklaması İsrail'de memnuniyetle karşılandı.
Bu yılın Mayıs ayında ayrıca İsrail'in Kahire'deki Büyükelçiliği, Mısırlı bazı yetkililerin katılımıyla, başkentin ortasındaki Tahrir meydanında Arap ve Müslümanlar tarafından Nekbe (Büyük Felaket) olarak adlandırılan, sözde egemenlik bayramını kutladı.
Söz konusu kutlama, hiçbir resmi İsrail etkinliği düzenlenmeyen Mısır'da yaklaşık 10 yıldan sonra gerçekleşti.
Mart 2018İsrail gazetesi Yediot Ahranot'un haberinde, İsrail'den bir ekibin, Abu Dabi Çöl Rallisi'ne katılmak üzere BAE gittiği belirtildi.
Ekibin, yetkililer tarafından çok iyi karşılandığı aktarılan haberde, İsrail'in bu katılımının, öncekilerden farklı olarak Dünya Ralli Şampiyonası'nın getirdiği mecburiyetle değil, organizasyon yetkililerinin davetiyle gerçekleştiği kaydedildi.
18 Şubat 2018Netanyahu, Münih Güvenlik Konferansı'nde isimlerini zikretmeksizin bazı Arap ülkeleriyle stratejik ittifakların varlığına değinerek, "Hayatım boyunca, bazı Arap ülkeleriyle ilişkilerin böylesi bir yakınlaşmaya ulaştığını hayal etmezdim." diye konuştu.
Ayrıca Gazze'yi Yeniden İmar İçin Katar Komitesi Başkanı Büyükelçi Muhammed el-Imadi, Kudüs ziyareti sırasında, Gazze'nin İsrail'le yeni bir savaştan geri durduğu ve yardımların Gazze'ye ulaşması konularını görüşmek üzere İsrail Bölgesel İşbirliği Bakanı Tzachi Hanegbi ve bazı güvenlik yetkilileriyle bir araya geldi.
Doha yönetimi, 2006'dan bu yana abluka altındaki yaklaşık 2 milyon nüfusa sahip Gazze halkına yapılan yardım faaliyetlerinde olumlu ve etkin bir rol oynuyor.
28 Şubat 2018Arap Birliği Genel Sekreteri Ahmed Ebu Gayt, İsrail işgali sona ermeden, başkenti Doğu Kudüs olan 1967 sınırlarına tabi bağımsız Filistin devleri kurulmadan, Arap ülkelerinin, İsrail ile ilişki kurmasının mümkün olmadığını vurguladı.
Ocak 2018Mısırlı akademisyen Saaddin İbrahim, Tel Aviv Üniversitesini ziyaret ederek, Mısır ve Arap devrimlerine ilişkin bir konferans verdi. Konferanstaki konuşması nedeniyle katılımcıların tepkisini çeken İbrahim, İsrail Kahire'deki Büyükelçiliği tarafından müdafaa edildi.
Aralık 2017Mısırlı yazar Yusuf Zeydan, bir basın konuşmasında, "Kudüs'ün bir gün bile Arapların olmadığını" iddia etti.
Söz konusu açıklama, Arap tarihçiler ve din alimleri tarafından eleştirilirken, İsrail'in Kahire'deki Büyükelçiliği tarafından memnuniyetle karşılandı.
Aynı anda, "İşte Bahreyn" isimli derneğe mensup olduğu belirtilen 24 kişiden oluşan bir heyet, İsrail'e aleni bir ziyaret gerçekleştirdi. Ziyaret, bir eleştiri dalgasına yol açarken, bahsi geçen dernek, bu kişilerin herhangi bir kurumu resmi şekilde temsil etmediğini açıkladı.
Eylül 2017Mısır Dışişleri Bakanı Samih Şükri, İsrail'i giderek, eski Cumhurbaşkanı Şimon Peres'in cenazesine katıldı.
Ağustos 2017Sudan'da dönemin Yatırım Bakanı ve Başbakan Yardımcısı Mübarek el-Fadıl, Sudan'ın Kanal 24 televizyonuna yaptığı açıklamada, "Sudan'ın maslahatına faydalı olabileceği dikkate alındığında, İsrail'le ilişkilerin normalleşmesi için bir engel yok." ifadesini kullandı.
Hartum yönetimi de adeti üzere İsrail'le normalleşme niyetinin olmadığını belirtti.
Temmuz 2016İsrail basınında yer alan haberlere göre, Suudi Arabistan Krallığı güvenlik danışmanlarından emekli General Enver Macid Eşki, İsrail'i ziyaret etti. Işkı, yaklaşık bir hafta süren ziyaret sırasında İsrailli yetkililerle görüştü.
Temmuz ayı içinde Mısır Dışişleri Bakanı Samih Şükri de, göreve başladığı 2007 yılından beri ilk kez İsrail'e gitti. Şükri, Netanyahu ile görüşmesinde iki ülke ilişkileri ile barış sürecinin yer aldığı bir dizi meseleyi ele aldı.
Haziran 2016Haaretz gazetesi, Sisi ile Netanyahu arasında Nisan 2016'da Kahire'de gizli bir görüşme gerçekleştiğini duyurdu.
İkilinin daha önce de Şubat 2016'da Ürdün'ün Akabe kentinde gizli bir görüşme yaptığı aktarılan haberde, görüşmede, Ürdün Kralı 2. Abdullah ile dönemin ABD Dışişleri Bakanı John Kerry'nin de yer aldığı kaydedildi.
Şubat 2016Mısır'da dönemin milletvekili Tevfik Ukkaşe'nin İsrail'in Kahire Büyükelçisi Haim Koren'i evinde ağırlaması ülke kamuoyunda tepkiyle karşılandı.
Halihazırda Mısır'da özel bir televizyon kanalında program sunan Ukkaşe'nin bu olaydan bir hafta sonra milletvekilliği düşürüldü.
Eylül 2015Tel Aviv, Mısır Cumhurbaşkanı Hüsnü Mübarek'i deviren Haziran 2011'deki devrimin ardından kapattığı Kahire Büyükelçiliği'ni 4 yıl sonra yeniden açtığını duyurdu.