Hazar denizinin kıyısı olan ülkeler tarafından paylaşılması ve kullanılabilmesi için 20 yılı aşkın süredir yürütülen müzakereler, liderlerin 12 Ağustos'ta imzalayacağı anlaşmayla nihayetlenecek.
Kazakistan'ın Aktau kendinde pazar günü düzenlenecek Hazar Ülkeleri Devlet Başkanları Zirvesi'ne Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev, Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ve Türkmenistan Cumhurbaşkanı Gurbangulu Berdimuhammedov katılacak.
Hazar’da ekonomi, ulaştırma, çevre, güvenlik ve diğer alanlarda işbirliği konularının ele alınacağı zirvede, geçen yıl aralık ayında Moskova’daki Hazar Ülkeleri Dışişleri Bakanları Toplantısında mutabakat sağlanan Hazar’ın hukuki statüsüyle ilgili anlaşmaya imzalar atılacak.
Anlaşma taslağına göre, Hazar Denizi’nin dibi ve toprak altı bölgeleri farklı alanlara bölünürken, deniz yüzeyi de deniz sahası, deniz hududu, balıkçılık alanları ve kaynakların kullanımı gibi esaslara göre paylaştırılacak.
Sahilden 15 deniz mili mesafeye kadar olan bölgeler, her ülkenin kendi arazisi olarak kabul edilecek. Bu mesafeye 10 deniz mili eklenerek toplam 25 mil, her ülkenin balıkçılık alanı olarak belirlenecek. Diğer kısımlar ise ortak kullanıma açık, tarafsız bölge olacak.
Kıyıdaş ülkelerin iş birliği ilkelerini ve yasal sorumluluklarını içeren ve beş devlet için eşit şartlar getirdiği vurgulanan taslağa göre, Hazar’ın dibi, yan yana ve karşı karşıya olan ülkeler arasında bölgelere bölünecek.
Hazar denizinin hava sahasının kullanımına ilişkin istişarelere anlaşmanın imzalanmasından sonra da devam edilecek. Ancak, anlaşmayla kıyıdaş beş ülkenin dışında Hazar denizinde yabancı askeri varlıkların bulunması yasaklanacak.
İran, Rusya, Azerbaycan, Türkmenistan ve Kazakistan, tam bir enerji denizi olan Hazar'dan daha fazla pay alabilmek için 1996 yılından bugüne müzakereler sürdürüyordu. Müzakereler, Hazar'ın deniz mi yoksa bir göl mü olduğu noktasında kilitleniyordu.
Yaklaşık 50 milyar varil petrol ve 9 trilyon metreküplük doğalgaz rezervinin bulunduğu tahmin edilen Hazar'ın, yarın imzalanacak anlaşmada deniz olarak tarif edildiğini ve paylaşımın da buna göre yapıldığını belirtiyor.
"Maden yataklarının işletilmesine başlamak mümkün olacak"
Uzmanlar, anlaşmanın Hazar'a kıyıdaş ülkeleri siyasi açıdan daha da yakınlaştıracağı, Hazar bölgesinde uyum ve barışın sağlanmasını garanti edeceği görüşünde birleşiyor.
Kazakistan Stratejik Araştırmalar Enstitüsü Müdür Yardımcısı Sanat Kuşkumbayev, AA muhabirine yaptığı açıklamada, Hazar’ın hukuki statüsüyle ilgili anlaşmanın beş ülke arasında iş birliğinin yapılmasını ve artmasını sağlayacağını söyledi.
Anlaşmanın Hazar'a kıyısı olan ülkeler arasındaki ticari, ekonomik, çevre ve diğer konulardaki sorunların çözülmesinde önemli belge olacağını vurgulayan Kuşkumbayev, “Ülkeler, denizin hukuki sorununu çözdükten sonra kapsamlı bir şekilde maden yataklarının işletilmesine, transit potansiyelinin kullanılmasına başlayacaktır." dedi.
Siyaset uzmanı Sultanbek Sultangaziyev, ABD'nin yaptırımları ve bazı bölge ülkelerindeki zor ekonomik durumun yıllardır süren müzakere sürecinin anlaşmayla sonuçlanmasına katkı sağladığını savundu. ABD’nin uyguladığı yatırımların, İran’ın Hazar denizinin hukuki statüsüyle ilgili anlaşmada daha yapıcı yaklaşım sergilemesine neden olduğunu ileri süren Sultangaziyev, Türkmenistan’daki zor ekonomik durumun da Aşkabat yönetimini daha pozitif bir tutum izlemeye sevk ettiğini iddia etti.
Sultangaziyev, liderlerin imzalayacağı anlaşmayla, denizde kuzey ve güney yeni ulaştırma ve lojistik güzergahın oluşacağını, bu güzergahın Kazakistan'ın, Basra Körfezi üzerinden dünya okyanusuna çıkması açısından önem taşıdığına dikkati çekti.
Hazar'ın sadece enerjisinin değil biyolojik zenginliğinin de ülkeler için önemli olduğunu, yılda 500-550 bin ton balık üretilebileceğini kaydeden Sultangaziyev, beş ülkenin Hazar kıyısındaki bölgelerinin hızla gelişeceğini dile getirdi.
Sultangaziyev, "Anlaşma, beş ülkenin siyasi açıdan yakınlığının göstergesi, Hazar bölgesinde uyum ve barışın sağlanmasının garantisi olacak." dedi.